De verzamelingen

 

Hergebruikte speelkaarten

Speelkaarten zijn waarschijnlijk uitgevonden in China, in de 7de eeuw. Daarna hebben ze zich ontwikkeld in andere landen, waar de kaarten andere vormen en ontwerpen kregen. Pas rond 1360 kwamen de speelkaarten in Europa, waar ze heel snel populair werden, hoewel de boekdrukkunst nog moest worden uitgevonden. Eerst werden kaarten met de hand getekend en geschilderd, waardoor ze alleen bereikbaar waren voor de rijken. Later werden speelkaarten massaal gedrukt, zelfs veel meer dan boeken.

Zuinigheid

Om kosten te sparen, werden de achterkanten (ruggen) eeuwenlang niet bedrukt. De mensen vonden dat wel fijn, want als een spel incompleet was geraakt, konden de blanco ruggen worden gebruikt voor alles wat je met papier kunt doen: beschrijven, betekenen, beschilderen, bedrukken, vouwen, versnijden, inkerven en zelfs vermalen tot papier maché. Het is ongelooflijk hoe creatief mensen waren in het bedenken van hergebruik van speelkaarten. Ik heb zelfs 760 verschillende vormen van hergebruik gevonden!

Zeldzaam 

Het zijn fascinerende documentjes uit het dagelijkse leven van vroeger. In 1993 begon ik met het verzamelen en bestuderen van hergebruikte speelkaarten. Dat valt niet mee, want ze zijn uiterst zeldzaam en niet goedkoop. Dat komt omdat deze speelkaarten nooit bedoeld waren om te bewaren. Het hergebruik was meestal eenmalig en tijdelijk, daarna werden de kaarten weggegooid of gingen ze in het vuur. Eigenlijk is het een wonder dat ik meer dan 6.000 kaarten heb weten te verzamelen.

Keuze

In 2019 gingen we kleiner wonen en moest ik kiezen met welke verzameling ik door wilde gaan, de hergebruikte speelkaarten of de spellen en puzzels uit de Tweede Wereldoorlog. Om de collectie bij elkaar te houden en een goede plek te geven, besloot ik de hergebruikte speelkaarten onder te brengen bij het Nationale Museum van de Speelkaart in Turnhout, België. Voor dit museum had ik al een paar tentoonstellingen mogen maken, waar enthousiast op werd gereageerd. Ik blijf er lezingen over geven en we gaan 'zeker en vast' nog meer exposities maken.

Zie hier voorbeelden van hergebruikte speelkaarten.

 

Tweede Wereldoorlog spellen en puzzels

Over de oorlog van 1940-1945 zijn kilometers boeken, onderzoeken, documentaires, films en andere publicaties uitgebracht. Toch ken ik maar twaalf boeken die (ook) aandacht besteden aan spellen en puzzels uit die periode. Zijn die dan belangrijk genoeg om ze serieus te nemen? Ik vind van wel. De oorlog was een tijd van spanning en ellende. Logisch dat men zocht naar afleiding en manieren om te ontspannen. Dat geldt zowel voor militairen, burgers, gevangenen en onderduikers. Grote en kleine ondernemers speelden daarop in door spellen te bedenken en te produceren die de oorlog als thema hebben. Uiteraard liepen ze daarmee in de pas met de overheidspropaganda in hun land, maar eigenlijk hadden ze maar een doel: geld verdienen aan de populariteit van de oorlog.  

Ideaalbeeld

Om zoveel mogelijk te verkopen, werden de spellen en puzzels visueel afgestemd op wat de doelgroepen aantrekkelijk vonden. Dus die spellen en puzzels geven eigenlijk het beeld van de oorlog zoals de mensen die graag zagen. Vaak ging dat nog een stuk verder dan de valsheid van de propaganda. Toen de harde werkelijkheid van de oorlog duidelijk werd, veranderde het karakter van de spellen en puzzels. Geen lachende soldaten meer maar meer abstracte spellen. Omdat veel materialen nodig waren voor de oorlogsindustrie zien we dat spellen en puzzels kleiner werden, gemaakt van goedkoop karton, slecht gedrukt en zonder metalen en kunststof onderdelen. Dobbelstenen werden vervangen door een kartonnen draaitolletje. 

Zelf gemaakt

Vooral voor mensen in gevangenschap en onderduikers waren spellen een hulpmiddel om de tijd te doden. Bij gebrek aan spellen werden die zelf gemaakt, met het materiaal dat maar te vinden was. Bijvoorbeeld met een potloodje getekende kleine speelkaarten op een stuk pakpapier of karton van lege sigarettendoosjes. In interneringskampen mocht op den duur niet meer worden gekaart, om ruzie onder de labiele gevangenen te voorkomen. Sommige gevangenen wilden toch graag kaarten en namen het risico. De stiekem met de hand vervaardigde spellen zijn ontroerend en laten je een beeld vormen van hoe de gevangenen er mee hebben gespeeld.